آیات افک
این مقاله دربارهٔ آیات افک است. برای آشنایی با ماجرای افک حادثه افک را ببینید.
| مشخصات آیه | |
|---|---|
| نام آیه | آیات افک |
| واقع در سوره | نور |
| شماره آیه | ۱۱-۲۶ |
| جزء | ۱۸ |
| اطلاعات محتوایی | |
| شأن نزول | حادثه افک |
| مکان نزول | مدینه |
| موضوع | اخلاقی |
| درباره | تهمت گروهی از مردم به یکی از زنان مسلمان |
آیات افک (سوره نور:۱۱-۲۶) درباره تهمت زدن گروهی از مردم به یکی از زنان مسلمان است. در این آیه، مردم به دلیل اتهام وارد کردن و دامن زدن به شایعات، تقبیح شده‌اند.
بر اساس نظر بیشتر مفسران شیعه، شأن نزول آیات افک، اتهام عائشه به ماریه قبطیه و دفاع قرآن از ماریه بوده است، اما مفسران اهل سنت، شخص متهم شده توسط منافقان را عایشه همسر پیامبر(ص) می‌دانند. واقعهٔ مورد اشارهٔ قرآن کریم که حادثه افک خوانده می‌شود، در جریان بازگشت از غزوه بنی‌مصطلق روی داد که زمان آن در منابع تاریخی، سال پنجم یا ششم هجری ذکر شده است.
متن آیات
آیات افک (آیات ۱۱ تا ۲۶ سوره نور)
| متن | ترجمه |
|---|---|
| إِنَّ الَّذِینَ جَاءُوا بِالْإِفْک عُصْبَةٌ مِّنکمْ ۚ لَا تَحْسَبُوهُ شَرًّ‌ا لَّکم ۖ بَلْ هُوَ خَیرٌ لَّکمْ ۚ لِکلِّ امْرِ‌ئٍ مِّنْهُم مَّا اکتَسَبَ مِنَ الْإِثْمِ ۚ وَالَّذِی تَوَلَّىٰ كِبْرَ‌هُ مِنْهُمْ لَهُ عَذَابٌ عَظِیمٌ ﴿۱۱﴾ لَّوْلَا إِذْ سَمِعْتُمُوهُ ظَنَّ الْمُؤْمِنُونَ وَالْمُؤْمِنَاتُ بِأَنفُسِهِمْ خَیرً‌ا وَقَالُوا هَٰذَا إِفْک مُّبِینٌ ﴿۱۲﴾ لَّوْلَا جَاءُوا عَلَیهِ بِأَرْ‌بَعَةِ شُهَدَاءَ ۚ فَإِذْ لَمْ یأْتُوا بِالشُّهَدَاءِ فَأُولَٰئِک عِندَ اللَّهِ هُمُ الْکاذِبُونَ ﴿۱۳﴾ وَلَوْلَا فَضْلُ اللَّهِ عَلَیکمْ وَرَ‌حْمَتُهُ فِی الدُّنْیا وَالْآخِرَ‌ةِ لَمَسَّکمْ فِی مَا أَفَضْتُمْ فِیهِ عَذَابٌ عَظِیمٌ ﴿۱۴﴾ إِذْ تَلَقَّوْنَهُ بِأَلْسِنَتِکمْ وَتَقُولُونَ بِأَفْوَاهِکم مَّا لَیسَ لَکم بِهِ عِلْمٌ وَتَحْسَبُونَهُ هَینًا وَهُوَ عِندَ اللَّهِ عَظِیمٌ ﴿۱۵﴾ وَلَوْلَا إِذْ سَمِعْتُمُوهُ قُلْتُم مَّا یکونُ لَنَا أَن نَّتَکلَّمَ بِهَٰذَا سُبْحَانَک هَٰذَا بُهْتَانٌ عَظِیمٌ ﴿۱۶﴾ یعِظُکمُ اللَّهُ أَن تَعُودُوا لِمِثْلِهِ أَبَدًا إِن کنتُم مُّؤْمِنِینَ ﴿۱۷﴾ وَیبَینُ اللَّهُ لَکمُ الْآیاتِ ۚ وَاللَّهُ عَلِیمٌ حَکیمٌ ﴿۱۸﴾ إِنَّ الَّذِینَ یحِبُّونَ أَن تَشِیعَ الْفَاحِشَةُ فِی الَّذِینَ آمَنُوا لَهُمْ عَذَابٌ أَلِیمٌ فِی الدُّنْیا وَالْآخِرَ‌ةِ ۚ وَاللَّهُ یعْلَمُ وَأَنتُمْ لَا تَعْلَمُونَ ﴿۱۹﴾ وَلَوْلَا فَضْلُ اللَّهِ عَلَیکمْ وَرَ‌حْمَتُهُ وَأَنَّ اللَّهَ رَ‌ءُوفٌ رَّ‌حِیمٌ ﴿۲۰﴾ یا أَیهَا الَّذِینَ آمَنُوا لَا تَتَّبِعُوا خُطُوَاتِ الشَّیطَانِ ۚ وَمَن یتَّبِعْ خُطُوَاتِ الشَّیطَانِ فَإِنَّهُ یأْمُرُ بِالْفَحْشَاءِ وَالْمُنکرِ ۚ وَلَوْلَا فَضْلُ اللَّهِ عَلَیکمْ وَرَ‌حْمَتُهُ مَا زَکیٰ مِنکم مِّنْ أَحَدٍ أَبَدًا وَلَٰکنَّ اللَّهَ یزَکی مَن یشَاءُ ۗ وَاللَّهُ سَمِیعٌ عَلِیمٌ ﴿۲۱﴾ وَلَا یأْتَلِ أُولُو الْفَضْلِ مِنکمْ وَالسَّعَةِ أَن یؤْتُوا أُولِی الْقُرْ‌بَیٰ وَالْمَسَاکینَ وَالْمُهَاجِرِ‌ینَ فِی سَبِیلِ اللَّهِ ۖ وَلْیعْفُوا وَلْیصْفَحُوا ۗ أَلَا تُحِبُّونَ أَن یغْفِرَ اللَّهُ لَکمْ ۗ وَاللَّهُ غَفُورٌ رَّ‌حِیمٌ ﴿۲۲﴾ إِنَّ الَّذِینَ یرْ‌مُونَ الْمُحْصَنَاتِ الْغَافِلَاتِ الْمُؤْمِنَاتِ لُعِنُوا فِی الدُّنْیا وَالْآخِرَ‌ةِ وَلَهُمْ عَذَابٌ عَظِیمٌ ﴿۲۳﴾ یوْمَ تَشْهَدُ عَلَیهِمْ أَلْسِنَتُهُمْ وَأَیدِیهِمْ وَأَرْ‌جُلُهُم بِمَا کانُوا یعْمَلُونَ ﴿۲۴﴾ یوْمَئِذٍ یوَفِّیهِمُ اللَّهُ دِینَهُمُ الْحَقَّ وَیعْلَمُونَ أَنَّ اللَّهَ هُوَ الْحَقُّ الْمُبِینُ ﴿۲۵﴾ الْخَبِیثَاتُ لِلْخَبِیثِینَ وَالْخَبِیثُونَ لِلْخَبِیثَاتِ ۖ وَالطَّیبَاتُ لِلطَّیبِینَ وَالطَّیبُونَ لِلطَّیبَاتِ ۚ أُولَٰئِک مُبَرَّ‌ءُونَ مِمَّا یقُولُونَ ۖ لَهُم مَّغْفِرَ‌ةٌ وَرِ‌زْقٌ کرِ‌یمٌ ﴿۲۶﴾ | در حقیقت، کسانی که آن بهتان [داستان اِفک] را [در میان] آوردند، دسته‌ای از شما بودند. آن [تهمت] را شرّی برای خود تصوّر مکنید بلکه برای شما در آن مصلحتی [بوده] است. برای هر مردی از آنان [که در این کار دست داشته] همان گناهی است که مرتکب شده است، و آن کس از ایشان که قسمت عمده آن را به گردن گرفته است عذابی سخت خواهد داشت. (۱۱) چرا هنگامی که آن [بهتان] را شنیدید، مردان و زنان مؤمن گمان نیک به خود نبردند و نگفتند: «این بهتانی آشکار است»؟ (۱۲) چرا چهار گواه بر [صحت] آن [بهتان] نیاوردند؟ پس چون گواهان [لازم] را نیاورده‌اند، اینانند که نزد خدا دروغگویانند. (۱۳) و اگر فضل خدا و رحمتش در دنیا و آخرت بر شما نبود، قطعاً به [سزای] آنچه در آن به دخالت پرداختید، به شما عذابی بزرگ می‌رسید. (۱۴) آنگاه که آن [بهتان] را از زبان یکدیگر می‌گرفتید و با زبانهای خود چیزی را که بدان علم نداشتید، می‌گفتید و می‌پنداشتید که کاری سهل و ساده است با اینکه آن [امر] نزد خدا بس بزرگ بود. (۱۵) و [گر نه] چرا وقتی آن را شنیدید نگفتید: «برای ما سزاوار نیست که در این [موضوع] سخن گوییم. [خداوندا،] تو منزهی، این بهتانی بزرگ است.» (۱۶) خدا اندرزتان می‌دهد که هیچ گاه دیگر مثل آن را -اگر مؤمنید- تکرار نکنید. (۱۷) و خدا برای شما آیات [خود] را بیان می‌کند، و خدا دانای سنجیده‌کار است. (۱۸) کسانی که دوست دارند که زشتکاری در میان آنان که ایمان آورده‌اند، شیوع پیدا کند، برای آنان در دنیا و آخرت عذابی پر درد خواهد بود، و خدا[ست که] می‌داند و شما نمی‌دانید. (۱۹) و اگر فضل و رحمت خدا بر شما نبود و اینکه خدا رئوف و مهربان است [مجازات سختی در انتظارتان بود]. (۲۰)ای کسانی که ایمان آورده‌اید، پای از پی گامهای شیطان منهید، و هر کس پای بر جای گامهای شیطان نهد [بداند که] او به زشتکاری و ناپسند وامی‌دارد، و اگر فضل خدا و رحمتش بر شما نبود، هرگز هیچ کس از شما پاک نمی‌شد، ولی [این] خداست که هر کس را بخواهد پاک می‌گرداند و خدا[ست که] شنوای داناست. (۲۱) و سرمایه‌داران و فراخ‌دولتان شما نباید از دادن [مال] به خویشاوندان و تهیدستان و مهاجران راه خدا دریغ ورزند، و باید عفو کنند و گذشت نمایند. مگر دوست ندارید که خدا بر شما ببخشاید؟ و خدا آمرزنده مهربان است. (۲۲) بی‌گمان، کسانی که به زنان پاکدامن بی‌خبر [از همه جا] و با ایمان نسبت زنا می‌دهند، در دنیا و آخرت لعنت شده‌اند، و برای آنها عذابی سخت خواهد بود، (۲۳) در روزی که زبان و دستها و پاهایشان، بر ضد آنان برای آنچه انجام می‌دادند، شهادت می‌دهند. (۲۴) آن روز خدا جزای شایسته آنان را به طور کامل می‌دهد و خواهند دانست که خدا همان حقیقت آشکار است. (۲۵) زنان پلید برای مردان پلیدند، و مردان پلید برای زنان پلید. و زنان پاک برای مردان پاکند، و مردان پاک برای زنان پاک. اینان از آنچه درباره ایشان می‌گویند بر کنارند، برای آنان آمرزش و روزی نیکو خواهد بود. (۲۶) |
شأن نزول
نوشتار اصلی: حادثه افک
بر اساس منابع روایی و تاریخی، آیات افک پس از غزوه بنی‌مصطلق در سال پنجم یا ششم هجری، و در جریان بازگشت مسلمانان به سوی مدینه نازل شد. برای آیات افک دو شأن نزول ذکر شده است؛ تهمت منافقان به عایشه، و تهمت عایشه به ماریه قبطیه؛ بر این اساس:
- تهمت به عایشه از سوی کسانی صورت گرفته است که منافق خوانده شده‌اند و رخداد مذکور پس از بازگشت مسلمانان از غزوه بنی مُصطَلِق صورت گرفته است. این شأن نزول از سوی سید جعفر مرتضی عاملی، مورخ شیعه، علامه طباطبایی و ناصر مکارم شیرازی، از مفسران شیعه، مورد نقد قرار گرفته است.
- تهمت به ماریه قبطیه توسط عایشه، نیز از سوی جعفر سبحانی، متکلم و مورخ شیعه و همچنین ناصر مکارم شیرازی، مرجع تقلید و مفسر شیعه، نادرست تلقی شده است.
چنانکه جعفر سبحانی در کتاب فروغ ابدیت آورده است، محدثان و مفسران اهل سنت، شأن نزول آیه را تهمت به عایشه از سوی منافقان دانسته‌اند. بر همین اساس، علامه طباطبایی ضمن بیان اینکه اهل سنت شأن نزول اول (تهمت به عایشه) و شیعیان شأن نزول دوم (تهمت به ماریه) را ترجیح داده‌اند، هر دو شأن نزول را دچار معضلاتی دانسته است. با این حال تعدادی از مفسران بزرگ شیعه از جمله شیخ طوسی در تفسیر تبیان، فضل بن حسن طبرسی در مجمع البیان و ابوالفتوح رازی در روض الجنان نیز با اهل سنت هم‌نظرند.
معنای افک
فضل بن حسن طبرسی در مجمع البیان، واژه افک در این آیات را به معنای دروغ بزرگی دانسته است که واقعیت را دگرگون و وارونه می‌کند. واژه اِفک در زبان عربی به معنای چیزی است که از حالت اصلی و طبیعی خود خارج شده باشد؛ همچنین به معنای تهمت و دروغ نیز به کار رفته است، چرا که تهمت و دروغ سخنی است که از حق انحراف پیدا کرده و واقعیت آن برگردانده شده است.
محتوای آیات
قرآن کریم در آیات یازدهم تا بیست و ششم سوره نور به ماجرای تهمت فحشا به یکی از مسلمانان می‌پردازد و تهمت‌زنندگان را به دلیل این عمل سرزنش می‌کند. بر اساس آیات قرآن، فردی که به او تهمت زده شده، مشهور و از اعضای خانواده پیامبر(ص) بوده و تهمت‌زنندگان گروهی از مردم بوده‌اند.
خداوند در این آیات، تهمت‌زنندگان را به عذابی بزرگ تهدید کرده و به سرزنش مؤمنان پرداخته که چرا شایعات را بدون دلیل و بررسی پذیرفته‌اند.
پانویس
- ↑ ابن‌جوزی، تلقیح فهوم أهل الأثر، ۱۴۱۸ق، ص۴۰؛ قمی، تفسیر القمی، ۱۳۶۷ش، ج۲، ص۹۹؛ علامه مجلسی، حیوة القلوب، ۱۳۸۴ش، ج۴، ص۱۰۸۲.
- ↑ ابن هشام، سیرة النبویة، دار المعرفة، ج۲، ص۲۹۷-۳۰۲؛ واقدی، المغازی، ۱۴۱۴ق، ج۲، ص۴۲۶-۴۳۵.
- ↑ العاملی، الصحیح من سیره النبی الاعظم، ۱۳۶۷ش، ج۱۲، ص۷۷-۷۸، ص۸۱ و ۹۷؛ علامه طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۳ق، ج۱۵، ص۱۰۱-۱۰۶؛ مکارم شیرازی، الامثل، ۱۴۲۱ق، ج۱۱، ص۴۰و۴۱.
- ↑ قمی، تفسیر القمی، ۱۳۶۷ش، ج۲، ص۹۹؛ یوسفی غروی، موسوعة التاریخ الاسلامی، ۱۴۲۳ق، ج۳، ص۳۵۰؛ عاملی، الصحیح من سیرة النبی الاعظم، ۱۴۲۶ق، ج۱۲، ص۳۲۰، ۳۲۶.
- ↑ سبحانی، فروغ ابدیت، ۱۳۸۴ش، ص۶۶۶؛ حسینیان مقدم، «بررسی تاریخی تفسیری حادثه افک»، ۱۳۸۴ش، ص۱۷۲؛ مکارم شیرازی، الامثل، ۱۴۲۱ق، ج۱۱، ص۴۱.
- ↑ سبحانی، فروغ ابدیت، ۱۳۸۴ش، ص۶۶۰.
- ↑ علامه طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۳ق، ج۱۵، ص۸۹.
- ↑ شیخ طوسی، التبیان، بیروت، ج۷، ص۴۰۸ و ۴۱۵-۴۱۷؛ طبرسی، مجمع البیان، ۱۴۰۶ق، ج۷، ص۲۰۵-۲۰۷؛ ابوالفتوح رازی، روض الجنان، ۱۳۷۱ش، ص۱۱۲ و ۱۱۴-۱۱۵.
- ↑ طبرسی، مجمع البیان، ۱۴۰۶ق، ج۷، ص۲۰۶.
- ↑ قرشی، قاموس قرآن، ۱۳۷۱ش، ج۱، ص۸۹.
- ↑ علامه طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۳ق، ج۱۵، ص۸۹.
- ↑ علامه طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۳ق، ج۱۵، ص۸۹.
- ↑ مکارم شیرازی، الامثل، ۱۴۲۱ق، ج۱۱، ص۴۶.
منابع
- ابن‌جوزی، عبدالرحمن بن علی، تلقیح فهوم أهل الأثر في عيون التاریخ والأثر، بیروت، دار الأرقم، ۱۴۱۸ق/۱۹۹۷م.
- ابن‌هشام، عبدالملک، السیره النبویه، تحقیق مصطفی السقا و ابراهیم الأبیاری و عبدالحفیظ شلبی، بیروت، دارالمعرفة، بی‌تا.
- ابوالفتوح رازی، حسین بن علی، روض الجنان و روح الجنان فی تفسیر القرآن، مشهد، بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی، ۱۳۷۱ش.
- حسینیان مقدم، حسین، «بررسی تفسیری تاریخی حادثه افک»، مجله تاریخ اسلام در آینه پژوهش، شماره ۷، پاییز ۱۳۸۴.
- سبحانی، جعفر، فروغ ابدیت، قم، بوستان کتاب، ۱۳۸۴ش.
- شیخ طوسی، محمد بن حسن، التبیان فی تفسیر القرآن، بیروت، دار احیاء التراث العربی، بی‌تا.
- علامه طباطبایی، سید محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، بیروت، مؤسسة الأعلمی للمطبوعات، ۱۳۹۳ق/۱۹۷۳م.
- طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، بیروت، دارالمعرفة، ۱۴۰۶ق/۱۹۸۶م.
- قرشی بنابی، علی‌اکبر، قاموس قرآن، تهران، دارالکتب الاسلامیه، ۱۳۷۱.
- قمی، علی بن ابراهیم، تفسیر القمی، قم، دارالکتاب، ۱۳۶۷ش.
- عاملی، جعفر مرتضی،الصحیح من سیرة النبی الأعظم، قم، دارالحدیث، ۱۴۲۶ق.
- علامه مجلسی، محمدباقر بن محمدتقی، حیوة القلوب، تحقیق سید علی امامیان، قم، نشر سرور، ۱۳۸۴ش.
- مکارم شیرازی، ناصر، الأمثل فی تفسیر کتاب الله المنزل، قم، مدرسه امام علی بن ابی‌طالب، ۱۴۲۱ق.
- واقدی، محمد بن عمر، المغازی، تحقیق مارسدن جونس، قم، مکتب الاعلام اسلامی، ۱۴۱۴ق.
- یوسفی غروی، محمدهادی، موسوعة التاریخ الاسلامی، قم، مجمع الفکر الاسلامی، ۱۴۲۳ق.